جهش تولید اتان در آبان
آمارهای آبان نشان میدهد رشد تولید اتان نه تنها افت مهرماه را جبران کرده، بلکه سطح تولید را بالاتر از آبان سال گذشته قرار داده است. همزمان، بازار داخلی نیز توانسته تمام این افزایش عرضه را جذب کند و فروش دقیقا همپای تولید حرکت کرده است. نتیجه این همراستایی، جهش قابلتوجه درآمد صنعت بوده؛ درآمدی که پس از یک ماه کمفروغ، دوباره به سطح قبل بازگشته است. بررسی این روند نشان میدهد اتان در بازار ایران، بیش از آنکه تحتتاثیر نوسانات تقاضا باشد، به پایداری تولید و وضعیت عملیاتی واحدها وابسته است؛ موضوعی که آبان ۱۴۰۴بهروشنی آن را تایید میکند.
خوراک استراتژیک پتروشیمی
اتان بهعنوان یکی از سادهترین گاز کربنی، سالهاست نقشی کلیدی اما کمسروصدا در صنعت پتروشیمی جهان ایفا میکند. این محصول که مستقیما از گاز طبیعی به دست میآید، امروز به خوراک استراتژیک تولید اتیلن و در نهایت انواع پلاستیکها تبدیل شده و مسیر تجارت جهانی آن، نقشه جدیدی از قدرت در بازار انرژی و پتروشیمی ترسیم کرده است.
اتان در فرآیند پالایش گاز، به همراه سایر مایعات گازی مانند پروپان و بوتان، در قالب NGL از جریان گاز جدا میشود. برخلاف تصور عمومی، اتان مستقیما از نفت خام به دست نمیآید و تولید آن وابستگی کامل به استخراج و فرآورش گاز طبیعی دارد.
اهمیت اتان از جایی آغاز میشود که این ماده بهعنوان خوراک اصلی واحدهای کراکر اتان مورد استفاده قرار میگیرد. در این واحدها، اتان تحت دمای بالا شکسته میشود و اتیلن تولید میکند؛ محصولی که ستون صنعت پتروشیمی مدرن به شمار میرود. اتیلن سپس به طیف گستردهای از محصولات پاییندستی تبدیل میشود؛ از پلیاتیلن سبک و سنگین گرفته تا انواع رزینها، مواد بستهبندی، قطعات خودرو، لولههای صنعتی، تجهیزات پزشکی و محصولات مصرفی روزمره همگی زنجیره ارزش اتان به حساب میآیند.
در مقایسه با خوراکهایی مانند نفتا، اتان مزیت رقابتی مهمی دارد. بازده تولید اتیلن از اتان بالاتر است و محصولات جانبی کمتری ایجاد میشود. همین ویژگی باعث شده کشورهایی که به منابع گاز طبیعی ارزان دسترسی دارند، مسیر توسعه پتروشیمی خود را بر پایه اتان تعریف کنند. بهجز صنعت پلیمر، اتان در مقیاس محدودتری در سامانههای سرمایش بسیار سرد، کاربردهای آزمایشگاهی و برخی مصارف صنعتی نیز استفاده میشود، اما سهم این کاربردها در برابر نقش آن در تولید اتیلن ناچیز است.
وضعیت بازار اتان در ایران
بررسی عملکرد صنعت اتان در آبان ۱۴۰۴ نشان میدهد این محصول که توسط یک پتروشیمی بورسی تولید میشود، پس از پایاندوره اورهال مهر، با رشد معنادار در تولید مواجه شده و همین موضوع بهطور مستقیم خود را در افزایش فروش و درآمد صنعت نشان داده است. مقایسه آمارها با ماه قبل و همچنین با آبان سال گذشته، از بهبود قابلتوجه وضعیت عملیاتی این محصول حکایت دارد؛ بهویژه آنکه بازار هدف اتان کاملا داخلی بوده و صادراتی برای آن ثبت نشده است.
بر اساس دادههای عملکردی، میزان تولید کل صنعت اتان در آبان ۱۴۰۴ به ۱۳۸هزار و ۸۸۷ تن رسیده است. این در حالی است که تولید این محصول در مهر ۱۴۰۴ تنها ۳۸هزار و ۲۷۱تن بوده و در آبان سال گذشته نیز رقم ۱۱۲هزار و ۳۸۸ تن را ثبت کرده بود. به این ترتیب، تولید اتان در آبان امسال نسبت به ماه قبل رشد چشمگیر ۲۶۳درصدی و نسبت به آبان سال گذشته افزایش ۲۴درصدی را تجربه کرده است.
این جهش تولید را میتوان بهطور مستقیم به بازگشت واحدهای تولیدی از اورهال نسبت داد. در مهرماه، بخشی از ظرفیت این پتروشیمی بورسی به دلیل انجام تعمیرات اساسی از مدار خارج شده بود و همین موضوع تولید را به سطحی پایینتر از میانگین رسانده بود. با اتمام اورهال در آبان، ظرفیت اسمی واحدها مجددا فعال شده و صنعت توانسته است از این منظر به شرایط نرمال تولید بازگردد.
ساختار بازار محصول اتان در این پتروشیمی بورسی به نحوی است که کل فروش آن در بازار داخل کشور انجام میشود و به این ترتیب در آبان ۱۴۰۴ نیز صادراتی برای این محصول به ثبت نرسیده است. آمارها نشان میدهد تناژ فروش داخلی کل صنعت در آبان امسال دقیقا برابر با میزان تولید، یعنی ۱۳۸هزار و ۸۸۷تن بوده است.
این رقم در مهر ۱۴۰۴ معادل ۳۸هزار و ۲۷۱ تن و در آبان سال گذشته برابر با ۱۱۲هزار و ۳۸۸ تن گزارش شده بود. به این ترتیب، فروش داخلی اتان در آبان ۱۴۰۴ نسبت به ماه قبل رشد ۲۶۳درصدی و نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش ۲۴درصدی داشته است. همجهت بودن رشد فروش با رشد تولید، بیانگر آن است که بازار داخلی توان جذب کامل افزایش عرضه را داشته است.
اتان بهعنوان خوراک پایه صنایع پاییندستی پتروشیمی، عمدتا در داخل کشور مصرف میشود و تقاضای آن وابسته به فعالیت واحدهای تولید اتیلن و پلیمرهاست. رشد فروش اتان در آبان میتواند نشانهای از بهبود نسبی وضعیت صنایع پاییندستی و افزایش مصرف خوراک در این بخشها باشد؛ موضوعی که در صورت تداوم، میتواند به پایداری تقاضای این محصول کمک کند.
اثر رشد تولید و فروش اتان به وضوح در بخش درآمدی صنعت نیز قابل مشاهده است. ارزش فروش داخلی کل صنعت در آبان ۱۴۰۴به۲هزار و ۲۴۶میلیارد تومان رسیده است. این در حالی است که درآمد ثبتشده در مهرماه تنها ۶۰۸میلیارد تومان بوده و در آبان سال گذشته نیز رقم هزار و ۴۶۳میلیارد تومان گزارش شده بود.
بر این اساس، درآمد اتان در آبان امسال نسبت به ماه قبل رشد قابلتوجه ۲۷۰درصدی و نسبت به آبان سال گذشته افزایش ۵۴درصدی را تجربه کرده است. این اختلاف میان رشد تولید و نرخ رشد درآمد نسبت به سال قبل، ناشی از افزایش نرخهای فروش است.
تجارت جهانی اتان
بازار جهانی اتان طی یک دهه اخیر دستخوش تغییرات بنیادین شده است. ایالات متحده آمریکا با تکیه بر انقلاب شیل و افزایش شدید تولید گاز طبیعی، به بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده اتان در جهان تبدیل شده است. توسعه زیرساختهای جداسازی، ذخیرهسازی، خطوط لوله و پایانههای صادراتی، این کشور را به بازیگر بیرقیب تجارت اتان بدل کرده است.
در سوی تقاضا، چین و هند قرار دارند. چین بزرگترین واردکننده اتان در جهان است و بخش قابلتوجهی از صادرات اتان آمریکا به این کشور اختصاص دارد. توسعه سریع کراکرهای مبتنی بر اتان در چین، نشان میدهد پکن اتان را نه تنها یک خوراک وارداتی، بلکه یک ابزار استراتژیک برای تقویت زنجیره ارزش پتروشیمی خود میداند. هند نیز با فاصلهای کمتر، در مسیر مشابهی حرکت میکند و واردات اتان را بهعنوان راهی برای تامین خوراک پایدار صنعت پلیمر دنبال میکند.
در کنار این دو کشور، برخی کشورهای اروپایی مانند بلژیک و بریتانیا و همچنین کشورهایی در قاره آمریکا و آسیا، واردات محدودتری از اتان دارند. با این حال، وزن اصلی بازار همچنان میان آمریکا بهعنوان عرضهکننده و آسیا بهعنوان مصرفکننده در حال جابهجایی است.
در سمت تولید، علاوه بر آمریکا، کشورهایی مانند کانادا، قطر، روسیه، ایران و چین به دلیل برخورداری از ذخایر عظیم گاز طبیعی، پتانسیل بالایی برای تولید اتان دارند. با این حال، تفاوت اصلی در اینجاست که بسیاری از این کشورها، اتان تولیدی را در داخل مصرف میکنند یا به دلیل محدودیتهای زیرساختی و سیاسی، حضور پررنگی در بازار صادراتی ندارند.
تحولات ژئوپلیتیک، تحریمها و ریسکهای تجاری، آینده بازار اتان را با نااطمینانی همراه کرده است. هرگونه اختلال در روابط تجاری آمریکا و چین میتواند مسیر صادرات اتان را تغییر دهد و کشورهایی مانند هند یا اقتصادهای نوظهور آسیایی را به مقاصد جایگزین تبدیل کند. با این حال، آنچه روشن است، این است که اتان در سالهای پیش رو همچنان یکی از کلیدیترین خوراکهای صنعت پتروشیمی باقی میماند و رقابت بر سر تولید، تجارت و مصرف آن، بخشی از رقابت بزرگتر در زنجیره جهانی پلیمرها خواهد بود.
