رویکرد تقابلی اتاوا علیه تهران بررسی شد؛
ایران و کانادا در بنبست دیپلماتیک
تحریمهای جدید کانادا علیه ایران
تنشهای دیپلماتیک میان ایران و کانادا و سیاستهای خصمانه اتاوا علیه تهران همچنان ادامه دارد. در آخرین تحولات در این رابطه، این کشور به تاریخ ۲۵ آذرماه، چهار مقام ارشد قضایی و نظامی ایران را تحریم کرد و دلیل این اقدام را اتهامات بیاساس حقوق بشری عنوان کرد. آنیتا آناند، وزیر خارجه کانادا ،گفت این تحریمها براساس مقررات ویژه اقتصادی این کشور در قبال ایران وضع شده است. بر اساس این بیانیه، محسن کریمی فرمانده منطقهای قرارگاه نجف اشرف در کرمانشاه، احمد خادم سیدالشهدا فرمانده قرارگاه منطقهای کربلای نیروی زمینی سپاه، مصطفی محبی رئیس پیشین سازمان زندانهای استان تهران و حسن آخریان رئیس سابق بند یک زندان رجاییشهر از جمله افراد تحریمشده هستند.
دولت کانادا با اشاره به تصمیم اخیر خود اعلام کرد که از اکتبر ۲۰۲۲ تاکنون، در مجموع ۱۸مرحله تحریم علیه مقامات و نهادهای ایرانی به بهانه نقض حقوق بشر اعمال کرده است. ایران در واکنش به اقدام اخیر کانادا آن را محکوم کرد. بنا به گزارش ایسنا، فروزنده ودیعتی، مدیرکل حقوق بشر وزارت امور خارجه، روز جمعه ۲۸ آذر، اقدام دولت کانادا با ادعاهای واهی را، بهشدت محکوم کرد و آن را اقدامی مداخلهجویانه و ناشی از خوی خودبرترپندارانه تصمیمگیران این کشور دانست.
مدیرکل امور زنان و حقوق بشر وزارت امور خارجه با تاکید بر فقدان هرگونه مبنای حقوقی و اخلاقی برای این اقدام مداخلهجویانه کانادا، خاطرنشان کرد دولت کانادا بهعنوان میراثدار سرکوب نظاممند حقوق بشر بومیان و نیز بهعنوان طرفی که سابقه طولانی در همدستی با رژیم نسلکش اسرائیل در کشتار مردم فلسطین و تجاوز علیه سایر کشورهای منطقه دارد، هیچ صلاحیتی برای طرح ادعاهای مزورانه حقوق بشری علیه ایران ندارد.
قطعنامه ضدایرانی کانادا در سازمان ملل
اقدامات مخرب اتاوا علیه تهران در حالی انجام میشود که قطعنامه ضدایرانی حقوقبشری کانادا که هر ساله علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح میشود، در مجمع عمومی سازمان ملل در حالی تصویب شد که آرای موافقان همچون هر سال کمتر از آرای مخالف و ممتنع بود. قطعنامه مذکور در مجمع عمومی سازمان ملل تنها ۷۸ رای موافق به دست آورد. در مقابل، ۲۷ کشور به آن رای مخالف دادند و ۶۴ کشور نیز رای ممتنع ثبت کردند که در مجموع نشان از آن داشت که آرای غیرموافق به ۹۱ رای رسید. این آمار بیتردید نشاندهنده همراهی کمتر از نیمی از اعضای رایدهنده با این قطعنامه است. گفتنی است که ۲۴ کشور در این رایگیری غایب بودند.
روسیه، چین، عمان، ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، بلاروس، کوبا، هند، عراق، اندونزی، اریتره، پاکستان و نیجر از جمله کشورهایی بودند که با این قطعنامه مخالفت کردند. در سوی مقابل، کشورهایی مانند آمریکا، اسرائیل، انگلیس، فرانسه، کانادا، ژاپن، ایتالیا، مراکش، بلژیک، اتریش، استرالیا، آلبانی، سوئد و اسلوونی به آن رای مثبت دادند. این قطعنامه ۲۸ آبانماه در کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد و صرفا با ۷۹ رای تصویب شد و آرای موافق در آن زمان نیز کمتر از آرای مخالف و ممتنع بود.
در رایگیری کمیته سوم مجمع، ۲۸ کشور به این قطعنامه رای منفی و ۶۳ کشور رای ممتنع دادند که آرای مخالف و ممتنع ۹۱ رای بود و همچنین ۲۳ کشور در این رایگیری غایب بودند. غلامحسین درزی، سفیر و معاون نمایندگی ایران در سازمان ملل، هنگام تصویب این قطعنامه در کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «جمهوری اسلامی ایران مخالفت قاطع خود را با این پیشنویس که به طور کامل دارای انگیزههای سیاسی، گزینشی و مخرب است، اعلام میدارد.» قطعنامه ضدایرانی حقوقبشری کانادا سال گذشته، ۱۴۰۳، نیز در مجمع عمومی سازمان ملل فقط ۸۰ رای موافق کسب کرد. این قطعنامه ۲۷ رای مخالف و ۶۸ رای ممتنع کسب کرد که در آن زمان نیز آرای مخالف و ممتنع بیش از موافقان آن بود.
ریشههای خصومت؛ فراتر از پروندههای حقوقی
نمیتوان انکار کرد که روابط ایران و کانادا از اوایل دهه هشتاد میلادی با فراز و نشیبهای فراوانی همراه بوده است. با این همه، نقطه عطف این تیره شدن روابط، به سال ۲۰۱۲ و دوران استیون هارپر، نخستوزیر کانادا، بازمیگردد. در آن زمان، دولت محافظهکار کانادا در اقدامی ناگهانی و برخلاف عرف دیپلماتیک، روابط خود را به طور کامل با ایران قطع کرد و دیپلماتهای ایرانی را اخراج کرد. این خصومت تنها به بستن سفارت محدود نشد. مصادره اموال دولتی ایران در خاک کانادا به بهانههای واهی، نشاندهنده رویکردی است که فراتر از نقدهای معمول سیاسی، به سمت یک تقابل تمامعیار حرکت کرده است.
از سوی دیگر، وزیر امور خارجه کانادا روز پنجشنبه ۲۷ نوامبر در کمیته امور خارجی مجلس سنای کانادا گفت که این کشور در مقطع کنونی، قصد ندارد روابط دیپلماتیک با ایران را مجددا برقرار کند. در این نشست، یک سناتور این پرسش را مطرح کرد که آیا اتاوا تصمیم دولت استیون هارپر در سال ۲۰۱۲ برای قطع روابط دیپلماتیک با ایران را بازبینی خواهد کرد یا نه. رئیس دستگاه دیپلماسی کانادا در پاسخ گفت که تمرکز کانادا در قبال ایران، «بر محدود کردن احتمال دستیابی تهران به سلاح هستهای و ترغیب این کشور به تعامل با کشورهایی مانند آمریکا و فرانسه است.» وزیر خارجه کانادا در ادامه گفت: «در این لحظه مهم است که پیام روشنی بفرستیم که ما اینجا برای عدم اشاعه هستهای گام برمیداریم و همیشه به صحبت درباره این موضوع ادامه خواهیم داد.»
خلأ دیپلماتیک و رنج شهروندان
نبود سفارتخانه و کنسولگری در پایتختهای دو کشور یکی از نقاط تیرهوتار و تاسفبار در روابط سرد تهران و اتاواست. این موضوع که اکنون بیش از یک دهه از عمر آن میگذرد، به یک معضل جدی انسانی و حقوقی تبدیل شده است. این رویکرد مخرب سبب شده است که هزاران شهروند ایرانی مقیم کانادا و همچنین خانوادههای آنها در ایران، برای سادهترین امور اداری مانند تمدید گذرنامه، ثبت احوال یا امور وکالتی، مجبور به سفر به کشورهای ثالث شوند و شکی نیست که این امر هزینههای هنگفت مالی و روانی به خانوادهها تحمیل کرده است. از سوی دیگر، نبود بخش صدور ویزا در هر دو کشور، فرآیند دیدارهای خانوادگی را به شکلی طاقتفرسا دشوار کرده است. همچنین، این امر سبب شده که بسیاری از دانشجویان و نخبگان ایرانی در کانادا با چالشهای بزرگی برای حفظ پیوند خود با کشور خود مواجه شوند. در عین حال، از یاد نباید برد که مسدود بودن مجاری رسمی دیپلماتیک سبب میشود که هرگونه سوءتفاهم، حتی کوچک، به بحرانی بزرگ تبدیل شود.
اعمال تحریمهای جدید دولت کانادا را باید در بستر تحولات چند ماهه اخیر مورد خوانش قرار داد. پس از تجاوز ۱۲روزه اسرائیل و آمریکا به ایران و بازگشت تحریمهای سازمان ملل در پی فعالسازی مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی، پنجره برای دیپلماسی بسیار کوچکتر از سابق به نظر میرسد. اقدام اخیر اتاوا علیه تهران، در شرایطی که منطقه و جهان بیش از هر زمان دیگری به ثبات و گفتوگو نیاز دارد، پیامی جز اصرار بر مسیر اشتباه گذشته ندارد. بر این اساس، رادیکالیزهسازی فضای دیپلماتیک و اقدامهای خصمانهای چون اعمال تحریمهای بیشتر، کمک چندانی به بهبود شرایط فعلی نمیکند و تنها میتواند فشاری مضاعف بر روابط دو کشوری بار کند که زمانی روابط کمابیش مناسبی با یکدیگر داشتند. از یاد نباید برد که دیپلماسی هنر هموار کردن مسیرهای ناهموار است، نه مسدود کردن تنها معبرهای باقیمانده.
در ادبیات سیاسی جهان، همواره بر این نکته تاکید شده است که صلح تنها از طریق گفتوگو به دست میآید و تحریم زبانی است که جز جدایی و کینه، ثمرهای نخواهد داشت. چهبسا دولت کانادا باید به این درک برسد که سیاست فشار حداکثری و پیروی از الگوهای تقابلی کشورهایی چون آمریکا، آزمون خود را در سالهای گذشته پس داده و نتیجهای در پی نداشته است. بازگشت به میز مذاکره، بازگشایی دفاتر دیپلماتیک و احترام به حاکمیت ملی، تنها راهکارهای منطقی برای خروج از این بنبست طولانی است. در نهایت، باید گفت که تاریخ دیپلماسی نشان داده است که پلها را آسان میتوان تخریب کرد، اما ساختن دوباره آنها نیازمند ارادهای شجاعانه و گذشتن از پیشفرضهای خصمانه است. وقایع اخیر نشان از آن دارد که دولت اتاوا شجاعت لازم برای بازگرداندن روابط با تهران به مسیر مصالحه را ندارد.
